In 1938 werd door Overdiep en Varkevisser van fragmenten uit de Katwijkse gesprekken een plaatopname gemaakt. Het gaat hier om een glasplaat, ook wel lakplaat genoemd. Op de plaat is Varkevisser te horen, die voorleest uit zijn aantekeningen. De plaat is teruggevonden in 1999. Van de plaat is een cd gemaakt, met een transcriptie en vertaling door C.L. de Vink.
Katteks, om 't te bewaere voor 't naegeslacht. Een plaat met Katwijks dialect uit 1938, gesproken door C. Varkevisser. Met een transcriptie en vertaling door C.L. de Vink. Katwijk, 2004. Compact disc.
De cd is verkrijgbaar in het Katwijks Museum.
De cd is nu ook hier te beluisteren. De tekst kunt u hieronder meelezen. De alineanummers in de Katwijkse tekst corresponderen met die in de Nederlandse tekst.
| Katwijks | Nederlands | |
| Katteks, om 't te bewaere voor 't naegeslacht (1) Jaep Bent, die was bij auwe Meerburrege, as kind in huis bij auwe Meerburrege. Hij hadde nog eres 'n skuit, hij was in-eskeept, in toe mos-ie 's ochens ofvaere, (in) toe gong-ie 's ochens gong-ie nae de skuit, in toe auwe Dirrek Taet, die zàài teuge-n-'m: ''t Is wel je weertje, maer je winnetje-n-is 't iet.' Toe ging-ie de wurref of, toe zee-die: ''k Hè' nog geen wind nòòdeg.' In toe-die wegging, toe kreeg-ie wind, in 'n goeie wind. Toe hàài die 'm nòòdeg, toe-ie vlot wier. Jae, Jaep Bent, die hadde gelok. Een zeun van auwe Jaep Bente, die hàà' nog van Geertje IJsbrande-n-estierd. (2) Die skuit, die hààt Huig Grietje-n-ehààd, toe-die ziek làài. Altijd op-tie kendiesies, dat-ie beter wier, dán hij weer skipper. Pinkster kreeg-ie 'm. Hij is esturreve. Ik zou 'r toch bij vaere, zààt Huig, voor skippers gaezie. Die zeun hiette òòk Jaekob Bent. (3) De dokter, die hààt-'m de hele nacht laete lòòpe. Dat was omdat-tie man ijselek van de rimmetiek was. Die man, die liep zòò krom, die kon z'n ààge temet iet rechte. Die mos-toe de hele nacht in ien stik lòòpe-n-op strand. Dat hàài de dokter ezààd. Hij is niks aevenseerd, hòòr! ’s Ochens mosse-z'-'m van de strand ofhaele. Hij kon iet meer lòòpe van stijfte. Zòò'n hele nacht op strand. (4) Dat waere g'woon òòk geen dokters, dat waere oliekòòpers. Ze kwamme met vreemde spulle, met doktersgoed. Je mot 'r om lache, hoe of 't toch vrouger toeging. Ze deje-n-'t òòk, hòòr, om beter te worde. Hoe ienvoudeg hebbe die mense toch vrouger eweest. Want wie zou dat now nog doen. Je mos 'n hele nacht op strand lòòpe. (5) Huibert Mes, die stierde òòk van Geertje IJsbrande. Twie skuite hadde-ze, blind, mit 'n witte gang. Toe hàài Huibert Mes 'n vleet evist, van 'n Nòòrteger, in die hadde-die weze verkòòpe-n-in Engeland. En toe hebbe ze jonge Jaep Bente d’r voor op-epakt. Maer Maert van Piet-te Krikke is toen met-te bòòt nae 'm toe egaen, om te vraege of 't waer was, of hij die vleet hadde. Nou, die man, die wis nurregens van. Toe is-ie 'r uit ehaeld mit 't paerd, in toe is-ie 'n drijvens nae De Zwaen ebrocht, op-tat paerd, om dat te belije voor die vleet. De dienders namme-n-'m zòò mee. Daer zat de burregemàèster in. Maer hij hààt 't iet beleen! (6) Nou, in toen liete ze de man zòò maer staen òòk, voor zòò'n gròòte taefel. Hij moch 't in-'t geheel iet gaen zitte, van de burregemàèster. Ze moche-n-'m 'r iet uit haele. Buite sting dat geslacht. Die waere dol. Want die hàài-'r gien skuld-an. De mense, die waere toe ienvoudeg. Ze liete d'r maer zòò meeneme. (7) Maer deur Klem van Jans de Nòòrtegere is 't uit-ekomme. Die Klem, die mos 's winters bij Piet Guite vaere, in toe mos-ie ’n end tauw hebbe. Toe hààt-ie 'n pertijtje tauwwerrek ekocht van de auwe Stijger, voor sprenkels – toe hadde we sprenkels –, toe kwamme ze om te graeie, in toe zààt Klem teuge Piet Guite: ‘Wat haegemaeker, 't is of 't Nòòrtegs tauw is!' Die hààt 'r toe gewag van emaekt. In toe mos de Stijger zegge van wie-'f-tat tauw was. Want vrouger kon je altijd zien wat of Nòòrtegs tauwwerrek was in wat of Katteks tauwwerrek was. Op Nòòrteg gebruikte ze veul driestrengs. Dat was zòò hard, zòò hard van belang. In dan 't teer. In dat zag Klem eniens, zòò die op-te dam kwam bij Piet Guite. (8) Toe mosse-ze allemael ien voor ien mosse-ze voorkomme. In ze hààie alle gezegd dat z' d'r niks van ezien hadde. In Jan de Blomkòòl, die voer toe bij die jonge, die hàài alles ezien, zàài-die. (9) In ze gelòòfde-n-eerst Janne, want heulie stinge buite. In toe zàài Hààn van Huibert Messe: 'Nog 'n wòòretje, menàèr. Menàèr, laet-'m d'r de maende deris opzegge.' In toe kon-ie z'-iet opzegge. In toe zààt Hààn: 'Zie je nou wel, menàèr, zou je nou die jonge gaen gelòòve, die te dom is om voor de duivel te danse?' In (toe) kwam-ie vrij. 'n Mòòie mond, hè. (10) 'n Tzeuventeg jaer eleje – 't is al 'n hele tijd eleje – tusse Lààistof in Yarmuie-n-in, daer làài 'n bankje, 'n uur buite land. In dat was toch de verzichtigste Skevelinger van heel Skeveling, ''t Weesje' noemde ze-n-'m. Die ging over dat bankje heen. Hij krijgt ’n hòòp waeter, in de skuit óm! Alles weg! 'k Gelòòf dat 't mit-te nacht beurde. As-'t te stijf was om te skiete, ginge we altijd om d'-in; dat was altijd bij Haesburreg, bij Winterduin, de Krommer in Lààistof. Op-te Krommer brandde altijd twie viere, nè's op Aàimend. De Leense banke, in mijn tijd raekte je 'r op mit-te skuit. Ik heb 'r zellef weleris op eraekt, in de zeumer; 't was ààreg laeg waeter. We wisse-n-'t wel, hòòr! We laege med-al de zààle-n-op. 't Was nog in m’n metroosskop, bij auwe Leen Duin. We hebbe-n-'m 'r over ebòòmd mit-te bòòme, in zòò 't tij ov-estopt, onder de wal. 't Was 'n rappe, radde man, auwe Leen Duin. (11) Op-te skuite hàài-je iet veul licht. 'n Kan of drie groene nolie, dat was om te brande-n-òòk. As 't kostgoed an boord was, dan kaeremellek, kaeremellek haele. Ik vertel nou van de buite-lek, in nou kom 'k weer op-te winter. Toe hadde we iene zàèwerd edaen, in de maend van maert. In toe 't kostgoed an boord was, in w’-alles edaen hadde – 't was acht maert – toe ginge we nae 't ijs. Van Kattek tot Lààie sting 't toe vol tente. Je kon 'r mit vier paerde-n-op staen; 't ijs was stikvol. 'n Stik of zeuve, acht, die al 'n beetje auwer wiere, ginge-n-op 'n ladder zitte, in 'n stik of drie trekke. Toen lag 't ijs dik an de strand. Daer hakte ze-n-'n glouw in. Anders mos-je mit laegwaeter anzette, in dan bleve we-'r buite. 't Beurde genog dat we geniens 't zààl wegneme konde, met-te òòstebries. Ik heb ezien dat-te mense op zàè liepe. Vrouger hàài-je sloupe, die kwamme allegaer uit Nieuwediep binne. As-'t zwaer evrore hàài, dan konne ze iet binnekomme. Ze ginge dan de kust langs mit-te vlagge-n-op. Langs Aàimend, uit-te Wijk in zòò. In dan ginge-n-'r 'n partij kòòplui hier in de bòòt-t'r nae toe. Ze ginge-n-an 't akkerdere over de vissies, om ze te verkòòpe. Buite de bank gòòide-n-ze-n-'t anker weg. En dan voer de bòòt deur de glouw, de mense-n-an de kant 'r van. In as ze hier iet kochte, ginge ze nae Skeveling. Ze waere zòò soms heel'mael van Aàimend ov-ekomme. Vlaerding ginge z'-òòk nae toe. (12) Op-te skuit wier j'-eerst ràèpskieter. Ik ben eniens van drie-vierendàèls op man ekomme. Ik was mit me achttien jaer spillòòper: mit-te borst, hòòr, alles met-te borst! De vleet mos 'r uit. Dan gòòide je de klein weg, as j'-iet onder de Engelse wal kon komme. Onder de Hollanse wal ging je nòòit, as-te wind van-'t west was. Bij 't waeterhuisje te Lààistof, om 't houkje, lagge dan soms wel twiehonderd skuite: de hele Skevelingse in de hele Kattekse vloot. 't Huisje staed-an de noordkant. Om waeter ginge we dan, dat 'r van de burrege-n-oflòòpt. | Katwijks, om het te bewaren voor het nageslacht (1) Jaap Bent, die was bij ouwe Meerburg, als kind in huis bij ouwe Meerburg. Hij had nog er eens een schuit, hij was ingescheept, en toen moest-ie 's ochtends afvaren (uitvaren vanaf het strand), (en) toen ging-ie 's ochtends ging-ie naar de schuit, en toen ouwe Dirk Taat, die zei tegen 'm: ''t Is wel je weertje, maar je windje is 't niet.' Toen ging-ie de boulevard af, toen zei-die: ''k Heb nog geen wind nodig’. En toen-die wegging, toen kreeg-ie wind, en een goeie wind. Toen had-tie 'm nodig, toen-ie vlot raakte (losraakte van het strand). Ja, Jaap Bent, die had geluk. Een zoon van ouwe Jaap Bent, die heeft nog vanwege Geertje van IJsbrand (rederij Wed. IJ. van Rhijn) gestuurd (als stuurman gevaren). (2) Die schuit, die heeft Huig (de zoon) van Grietje gehad, toen-die (de zoon van ouwe Jaap Bent) ziek lag. Altijd op die condities, dat, wanneer-ie beter werd, dat dan hij weer schipper zou worden. Met Pinksteren kreeg-ie 'm. Hij is gestorven. Ik zou er toch bij varen (bij de rederij van Geertje van IJsbrand), zegt Huig, voor de gage van schipper. Die zoon heette ook Jacob Bent. (3) De dokter, die heeft 'm de hele nacht laten lopen. Dat was omdat die man afschuwelijk verminkt van de reumatiek was. Die man, die liep zo krom, die kon zich bijna niet oprichten. Die moest toen de hele nacht aan één stuk door lopen op het strand. Dat had de dokter gezegd. Hij is niets vooruitgegaan, hoor! 's Ochtends moesten ze hem van het strand afhalen. Hij kon niet meer lopen van stijfheid. Zo’n hele nacht op het strand. (4) Dat waren gewoon ook geen dokters, dat waren kwakzalvers. Ze kwamen met vreemde spullen, met doktersspullen. Je moet er om lachen, hoe of het toch vroeger toeging. Ze deden het ook, hoor, om beter te worden. Hoe eenvoudig zijn die mensen toch vroeger geweest. Want wie zou dat nu nog doen. Je moest een hele nacht op het strand lopen. (5) Huibert Mes, die voer ook als schipper voor Geertje van IJsbrand (een rederij). Twee schuiten hadden ze (bij de rederij), 'blind' (zonder kenteken aan de neus), met een witte 'gang' (strook van de huid van het schip). Toen had Huibert Mes een vleet opgevist, van een Noordwijker (een Noordwijkse schuit), en die was-tie wezen verkopen in Engeland. En toen hebben ze jonge Jaap Bent ervoor opgepakt. Maar Maart van Piet de Krik is toen met de boot naar hem toe gegaan, om te vragen of het waar was, of hij die vleet had. Nou, die man, die wist nergens van. Toen is-ie eruit gehaald met het paard, en toen is-ie vliegensvlug naar De Zwaan (een herberg) gebracht, op dat paard, om dat te bekennen, wat betreft die vleet. De politieagenten namen 'm zo mee. Daar zat de burgemeester in (in De Zwaan). Maar hij heeft het niet bekend! (6) Nou, en toen lieten ze de man zo maar staan ook, voor zo’n grote tafel. Hij mocht in het geheel niet gaan zitten, van de burgemeester. Ze mochten 'm er niet uit halen. Buiten stond die familie. Die waren woedend. Want die (jonge Jaap Bent) had er geen schuld aan. De mensen, die waren toen eenvoudig. Ze lieten zich maar zo meenemen. (7) Maar door Klem van Jans de Noordwijker is het uitgekomen. Die Klem, die moest ’s winters bij Piet Guit varen, en toen moest-ie een stuk touw hebben. Toen heeft-ie een partijtje touwwerk gekocht van de ouwe Stijger, voor sprenkels (lijnen die het net met de vislijn verbinden) – toen hadden we sprenkels –, toen kwamen ze om de schuit gereed te maken, en toen zegt Klem tegen Piet Guit: 'Wat drommel, 't is of 't Noordwijks touw is!' Die heeft er toen gewag van gemaakt. En toen moest de Stijger zeggen van wie of dat touw was. Want vroeger kon je altijd zien wat of Noordwijks touwwerk was en wat of Katwijks touwwerk was. Op Noordwijk gebruikten ze veel(al) driestrengs(touw). Dat was zo hard, zo hard van belang. En dan het teer (om het touw te conserveren). En dat zag Klem ineens, meteen toen-die op de werf kwam bij Piet Guit. (8) Toen moesten ze allemaal een voor een moesten ze voorkomen (in De Zwaan). En ze hadden allemaal gezegd dat ze er niets van gezien hadden. En Jan de Bloemkool, die voer toen bij die jongen, die had alles gezien, zei-die. (9) En ze geloofden eerst Jan, want zij (de familie) stonden buiten. En toen zei Henk (de zoon) van Huibert Mes: 'Nog één woordje, meneer. Meneer, laat 'm (de jongen bij wie Jan de Bloemkool voer) de maanden er eens opzeggen.' En toen kon-ie ze niet opzeggen. En toen zegt Henk: 'Zie je nou wel, meneer, zou je nou die jongen gaan geloven, die te dom is om voor de duvel te dansen?' En (toen) kwam-ie (Huibert Mes) vrij. Die kon mooi praten, hè (die Henk, de zoon van Huibert Mes). (10) Een zeventig jaar geleden – 't is al een hele tijd geleden – tussen Lowestoft en Yarmouth in, daar lag een bankje, een uur (zeilens) van het land af. En dat was toch de voorzichtigste Scheveninger van heel Scheveningen. ''t Weesje' noemden ze hem. Die ging over dat bankje heen. Hij krijgt een hoop water, en de schuit om! Alles weg! Ik geloof dat het tijdens de nacht gebeurde. Als het te stormachtig was om te schieten (de vleet in zee uit te zetten), gingen we altijd landwaarts; dat was altijd bij Happisburgh, bij Winterton(-on-Sea), Cromer en Lowestoft. Op Cromer brandden altijd twee vuren (vuurtorenlichten), net als op Egmond. De Lemanbank, in mijn tijd raakte je erop met de schuit. Ik ben er zelf wel eens op geraakt, in de zomer; ’t was erg laag water. We wisten het wel, hoor! We lagen met al de zeilen op. 't Was nog tijdens mijn matroosschap, bij ouwe Leen Duin. We hebben 'm erover geboomd met de vaarbomen, en zo 't tij afgewacht, dicht tegen de wal aan. 't Was een bijdehante, vlugge man, ouwe Leen Duin. (11) Op de schuiten had je niet veel licht. Een kan of drie groene olie (bak-olie, raapolie), dat was ook om te stoken. Als de proviand aan boord was, dan was het karnemelk, karnemelk halen. Ik vertel nu van de buitenlek (het water van de Noordzee drie à vier uur buiten de kust, boven de breeveertien), en nu kom ik weer op de winter. Toen hadden we één zeereis gedaan, in de maand maart. En toen de proviand aan boord was, en we alles gedaan hadden – het was acht maart –, toen gingen we naar het ijs. Van Katwijk tot Leiden stond het toen vol tenten. Je kon er met vier paarden op staan; het ijs was stikvol. Een stuk of zeven, acht (mensen), die al een beetje ouder werden, gingen op een ladder zitten, en een stuk of drie (gingen) trekken. Toen lag het ijs dik gepakt aan het strand. Daar hakten ze een geul in. Anders moest je met laagwater aan het strand komen, en dan (in het geval er ijs lag) bleven we er buiten. Het gebeurde vaak genoeg dat we geeneens het zeil innemen konden, bij oostenwind. Ik heb gezien dat de mensen op zee liepen. Vroeger had je sloepen, die kwamen allemaal uit het Nieuwe Diep (Den Helder) binnen. Als het zwaar gevroren had, dan konden ze niet binnenkomen. Ze gingen dan de kust langs met de vlaggen op. Langs Egmond, uit Wijk (aan Zee) en zo. En dan gingen er een aantal kooplieden hier in de boot ernaartoe. Ze (de vissers in de sloepen) gingen aan het onderhandelen over de visjes, om ze te verkopen. Buiten de bank (voorbij de bank op zee) gooiden ze (de vissers) het anker uit. Dan voer de boot (met de kooplieden) door de geul, terwijl de mensen aan weerskanten daarvan stonden. En als ze (de kooplieden) hier niet kochten, gingen ze (de vissers) naar Scheveningen. Ze waren zo soms helemaal van Egmond af gekomen. Vlaardingen gingen ze ook naar toe. (12) Op de schuit werd je eerst reepschieter (jongen die de ingehaalde reep, dat is het touw waaraan de vleet hangt, in geregelde bochten moet leggen). Ik ben ineens van jongen die drievierde deel verdient van wat een matroos verdient, volledig matroos geworden. Ik was met m’n achttien jaar spilloper (man die in het spil rond loopt): met de borst (duwend tegen de spilspaak), hoor, alles met de borst! De vleet moest eruit. Dan gooide je de klein (een klein, vierpotig anker) uit, als je niet bij de Engelse wal kon komen. Bij de Hollandse wal kwam je nooit, als de wind uit het westen kwam. Bij het waterhuisje te Lowestoft, om het hoekje, lagen dan soms wel tweehonderd schuiten: de hele Scheveningse en de hele Katwijkse vloot. Het huisje staat aan de noordkant. Om water gingen we dan, dat er van de bergen afloopt. |
